Στις 8 Αυγούστου του 1303, ένας ισχυρός σεισμός έπληξε την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου. Η πόλη, άλλοτε λίκνο του ελληνιστικού κόσμου και σημείο συνάντησης πολιτισμών, έβλεπε εκείνη τη μέρα να σωριάζεται στη γη ένα από τα πιο εντυπωσιακά και εμβληματικά δημιουργήματα του ανθρώπινου πνεύματος: ο Φάρος της Αλεξάνδρειας.
Ήταν κάτι πολύ περισσότερο από ένας πύργος φωτός για τους ναυτικούς. Ήταν ένα αρχιτεκτονικό θαύμα, ένα τεχνολογικό κατόρθωμα και ταυτόχρονα ένα σύμβολο του ελληνιστικού οράματος – εκείνης της εποχής όπου η επιστήμη, η τέχνη και η μηχανική σμίλευαν μαζί τον κόσμο. Χτισμένος πάνω στο νησάκι Φάρος, απέναντι από το λιμάνι της Αλεξάνδρειας, ο ομώνυμος φάρος υψωνόταν για αιώνες με επιβλητικότητα, φτάνοντας σύμφωνα με τις περισσότερες εκτιμήσεις τα 100 με 130 μέτρα σε ύψος.
Ένα από τα 7 θαύματα του αρχαίου κόσμου, ο Φάρος ήταν ο τρίτος ψηλότερος ανθρώπινος οικοδομικός επίτευγμα της αρχαιότητας (μετά τις πυραμίδες της Γκίζας). Κατασκευάστηκε τον 3ο αιώνα π.Χ. κατά την περίοδο της δυναστείας των Πτολεμαίων, πιθανώς υπό τον Πτολεμαίο Β΄, και ολοκληρώθηκε από τον αρχιτέκτονα Σωστράτη τον Κνίδιο.
Ένα φως που οδηγούσε πολιτισμούς
Το φως του Φάρου –είτε από τη μέρα μέσω ενός γιγαντιαίου καθρέφτη που αντανακλούσε τον ήλιο είτε τη νύχτα με φωτιά– καθοδηγούσε πλοία και ανθρώπους για πάνω από 1.500 χρόνια. Ο μηχανισμός του παρέμενε μυστήριο, αλλά ενέπνευσε εκατοντάδες φάρους στη μετέπειτα Ιστορία. Στην πραγματικότητα, η ίδια η λέξη «φάρος» (Pharos) αποτέλεσε γλωσσικό πρότυπο για τις περισσότερες ευρωπαϊκές γλώσσες: από το phare στα Γαλλικά έως το faro στα Ισπανικά και τα Ιταλικά.
Ωστόσο, οι επαναλαμβανόμενοι σεισμοί που έπληξαν την περιοχή κατά τον 13ο και 14ο αιώνα, με αποκορύφωμα αυτόν της 8ης Αυγούστου 1303 και έναν ακόμη το 1323, οδήγησαν στην οριστική κατάρρευση του οικοδομήματος. Τα ερείπια του καταποντίστηκαν στον βυθό της Μεσογείου, όπου και παραμένουν μέχρι σήμερα – ένα αρχαιολογικό ναυάγιο του πνεύματος, που ακόμη ερευνάται από δύτες και επιστήμονες.
5 πράγματα που (ίσως) δεν ξέρατε για τον Φάρο της Αλεξάνδρειας
Ο καθρέφτης του Φάρου, σύμφωνα με αρχαίες πηγές, ήταν τόσο ισχυρός που μπορούσε να συγκεντρώσει ηλιακή ακτινοβολία σε τέτοιο βαθμό ώστε –θεωρητικά– να κατακαίει εχθρικά πλοία από μακριά. Αν και αυτό μοιάζει με θρύλο, η ιδέα της συγκεντρωμένης ενέργειας εντυπωσιάζει ακόμη.
Ο Φάρος απεικονιζόταν σε αρχαία νομίσματα, κάτι που αποδείκνυε τη φήμη του ακόμα και στους ζώντες χρόνους του. Ήταν ένα ζωντανό έμβλημα της πόλης, όπως ο Πύργος του Άιφελ για το Παρίσι.
Υπάρχουν μαρτυρίες για υπόγεια σήραγγα που ένωνε τον φάρο με την ηπειρωτική πόλη, προσφέροντας μια μυστικιστική αύρα και πηγή έμπνευσης για αναρίθμητους μύθους.
Ο Φάρος θεωρείται ο πρόδρομος των φάρων όλου του κόσμου – όχι μόνο λειτουργικά αλλά και συμβολικά. Από το νησί Φάρος, γεννήθηκε η ιδέα ότι το φως είναι σωτήριο.
Τα ερείπιά του εξερευνώνται μέχρι σήμερα από αρχαιολόγους και δύτες, ενώ υπάρχουν σχέδια για δημιουργία υποθαλάσσιου μουσείου που θα αποκαλύψει τη μαγεία του στον σύγχρονο κόσμο.
Η πτώση του Φάρου το 1303 δεν ήταν απλώς η απώλεια ενός οικοδομήματος. Ήταν το τέλος μιας εποχής. Η Αλεξάνδρεια –τότε υπό τον έλεγχο των Μαμελούκων– άφηνε πίσω της το ένδοξο παρελθόν της και έμπαινε σε έναν νέο κόσμο, πιο σκοτεινό, λιγότερο επιστημονικό, πιο μεσαιωνικό.
